Abstract
MEVLÂNÂ’NIN MESNEVÎ’SİNDE YER ALAN MENKIBELER
Türk kültür ve edebiyatının önemli kaynaklardan olan menkıbeler, Dinî-Tasavvufî Türk halk edebiyatı ürünlerindendir. Bir velinin hayatını kutsamak, onun bağlı olduğu tarikatın yaygınlaşmasını sağlamak ve müritleri yetiştirmek gibi amaçlarla yazılan menkıbeler; toplumun sosyal yapısı ve değer yargıları hakkında bilgi veren yarı kutsal metinlerdir.
Menkıbeler, İslamiyet’in Orta Asya ve Anadolu’da yaygınlaşmasında önemli bir işlevlere sahiptir. İslâmî ülkelerde kurulan tarikatların giderek yaygınlaşması ile tasavvuf, Türk toplumunu da kısa sürede etkisi altına almış ve menkıbelerde yaygın bir tür hâline gelmiştir. Türklerin İslamiyet öncesi inanç sisteminde toplumda önemli işlevlere sahip olan “ozan” ve “kam”lar; tasavvufî yaşayışın yaygınlaşmasıyla edebiyatımızda “veli” denilen güçlü bir karaktere dönüşmüştür. Veliler, belli terbiye usulleri ile insan yetiştirme görevlerini yerine getirirken sanat ve edebiyat vasıtasıyla düşüncelerini geniş halk kitlelerine yaymışlardır.
Anadolu’da bu misyonun temsilciliğini yapan şahsiyetlerden biri de Mevlânâ’dır. Kendinden önceki mutasavvıflar hakkında geniş bilgiye sahip olan Mevlânâ, Mesnevî adlı eserinde menkıbelere çokça yer vermiştir. Bu çalışmada, Mevlana’nın Mesnevî’de yer verdiği menkıbeler özetlenmiş ve adı geçen velilerin yaşam öyküleri hakkında kısa bilgiler verildikten sonra bu velilerin isimleri ve tarihi kişiliklerinin bilinmesi kıstasına dayanarak Mesnevî’deki menkıbeler sınıflandırılmıştır. Ayrıca çalışmada; bu menkıbelerin sonunda yer alan öğütler özetlenerek verilmiş ve Mevlânâ’nın bu menkıbeleri anlatış gayesi üzerinde durulmuştur.
Keywords
Mevlânâ, Mesnevî, Menkıbe, Veli