Abstract
Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfe-i Vâfî
Klasik Türk edebiyatı geleneğinde eser veren şair ve yazarlar muhteva ve tür itibarıyla çok geniş bir yelpaze içerisinde eserler vermişlerdir. Bu geniş yelpaze içerisinde yer alan türlerden biri olan manzum sözlükler, herhangi bir dildeki kelimenin başka bir dil veya dillerdeki karşılığının manzum halde verildiği eserlerdir. Edebiyatımızda manzum sözlük yazma geleneği on beşinci yüzyılda başlamış ve yirminci yüzyıla kadar devam etmiştir. Bu eserler, şiirin müzikalitesi ve veznin ritmik akışkanlığından faydalanarak dil öğretimini kolaylaştırmak ve öğrenilen kelimelerin hafızada kalıcılığını sağlamak amacı ile kaleme alınmışlardır. Çoğunlukla sıbyan mekteplerinde okuyan çocuklar için yazılan bu türdeki eserlerde bazı gramer, bahir ve vezin bilgileri de yer almaktadır. Edebiyatımızda oldukça rağbet gören manzum sözlükler, daha çok Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe ve Arapça-Farsça-Türkçe şeklinde kaleme alınmakla birlikte Boşnakça, Rumca, Ermenice, Fransızca manzum sözlükler de yazılmıştır.
Manzum olarak kaleme alınan sözlüklerden biri de Osman Vâfî Efendi tarafından 1288/1871-72 tarihinde Arapça-Farsça-Türkçe şeklinde üç dilli olarak yazılan Tuhfe-i Vâfî’dir. Eser, mesnevi nazım şekliyle yazılmış 19 beyitlik bir giriş bölümü, beyit sayıları 4 ile 12 arasında değişen 41 kıt’adan oluşan sözlük kısmı ve eserin telif tarihinin bildirildiği “Târîh-i berây-ı ihtitâm” başlıklı yedi beyitlik hatime kıt’ası olmak üzere toplam 332 beyitten müteşekkildir. Eserde tekrarlarla birlikte 630 Türkçe, 710 Farsça, 780 Arapça olmak üzere yaklaşık 2120 civarı kelime veya kelime grubu bulunmaktadır.
Bu çalışmada 19. yüzyılda kaleme alınan ve Arapça-Farsça-Türkçe üç dilli manzum bir sözlük olan Tuhfe-i Vâfî’nin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak eserin kıt’alarından bazılarının transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir.
Keywords
Klasik Türk Edebiyatı, Manzum Sözlük, Osman Vâfî, Tuhfe-i Vâfî.