Abstract
Arketipsel Eleştiri Bağlamında Puslu Kıtalar Atlası
Dünya hayatı, insan için ömür boyu devam eden bir kendini tanıma sürecidir. Bu süreç tarih boyunca yolculuk metaforu ile ilişkilendirilmiştir. Fiziksel ve ruhsal yolculuk olmak üzere iki şekilde gerçekleşen bu eylem aslında insanın büyüme, gelişme ve olgunlaşma serüvenidir. İnsanın eksiklerini tamamlamasını, çatışmalarını çözümlemesini ve kendini tanımasını sağlayan bu serüvende arketiplerin önemli bir yeri vardır. “Ana örnek, ilk model” anlamına gelen arketipler, bireyin çoğu zaman farkında olmadığı halde zihninde daima yer tutan ve ortak bilinçdışının bir parçası olan sembollerdir. Terim olarak ilk defa C.G. Jung tarafından kullanılan arketiplerin kavram olarak geçmişi antik çağa, Platon’un “idea”larına kadar uzanır. Rüyalarda, dinî törenlerde ve sanat eserlerinde ortaya çıkan arketipler, bireyin ortak bilinçdışı ile ilişkisini gerçekleştiren kalıtsal imgelerdir. Yaşam yolculuğunda karşılaşılan bu imgeler sayesinde iç huzuru yakalayıp olgunlaşan insan, nihai hedefi olan bütünlüğe/kendiliğe ulaşır. İnsanın içinde doğduğu kültürün kökleri ile bağ kurmasını sağlayan ilk imgeler, geçmişte mit, efsane, masal, destan ve halk hikâyelerine yansıtılarak nesilden nesile aktarılırken bugün de roman türünde tezahür eder. Ortak bilinçdışının kalıtsal sembollerini eserlerine yansıtan yazarlardan biri de İhsan Oktay Anar’dır. Puslu Kıtalar Atlası adlı romanında, kahramanın aşama arketipi olarak da adlandırılan içsel yolculuk ile kendilik arayışı anlatılır. İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinden beri birçok insanın yaşadığı bu yolculuğun ilk belirtileri buluğ ya da erginlenme törenlerinde görülür. Yolculuk genellikle “yola çıkış-erginlenme-dönüş” şeklinde formüle edilen kahraman mitosunun görüntüsü şeklinde karşımıza çıkar. Bu bildiride arketipsel eleştiri yöntemiyle aşama arketipinin kökeni, yolculuğun safhaları ve sonunda kahramanın yaşadığı dönüşüm gösterilecektir. Ayrıca arketipler aracılığıyla insanın kendini tamamlaması ya da şahsiyetini yeniden inşa etmesinde romanın/edebî eserlerin önemi vurgulanacaktır.
Keywords
Arketip, Jung, Puslu Kıtalar Atlası, İhsan Oktay Anar, roman.