Abstract
Sisypus Dağının Melankolik Arafı: Akif Paşa/Recâizade Mahmut Ekrem Şiirinde Çocuk-Ölüm Değerleri
Tanzimat’ın Türk toplumunda yarattığı sosyal, psikolojik, sanatsal kırılmalar düzenlemenin ötesindedir. Özellikle kendince kabullerini yeniden yorumlamaya çalışan toplum için kırılma, zannedildiğinin çok ötesinde gerçekleşmiştir. Dönem yazarlarının çoğunun taşıdığı aydın kimliği; onlar adına söz konusu değişim ve dönüşümleri daha derinden hissetmelerine sebep olmuştur. Ölüm konusu da bunlardandır. Toplumda büyük oranda benimsenmiş İslami kabullerin sarsılması ve beraberinde pozitivizm, realizm, determinizm, rasyonalizm gibi algılar çok boyutlu boşluklar yaratmıştır. Daha öncesinde tartışılmayan, konuşulmayanlar felsefe, sanatın malzemesine dönüşmüştür. Her şeye rağmen devam eden aradalık, çift algı genel düşünce tedirginliğidir. Şairlerin ölüme dair yaklaşımları içerisinde de aynı dualitenin yaşandığını görürüz. İnanmak ve inanmamak arasında devam eden çekişme sanatın estet malzemesini etkilemiştir. Kurmaca şiirin davranış pratiklerini belirleyen inanç, sürekli kendini sorgular bir noktaya gelmiştir. İşin içine kendi çıkmazları eklenince yaşanan, büyük oranda metafizik ürpermelerin gezindiği bir şiir coğrafyasıdır.
Dilin standart anlam boyutunda çağrışımlarıyla dahi birbiriyle pek bağdaştırılmayan iki sözcüktür çocuk ve ölüm. Çoğu zaman hayat ve ölüm denecek kadar ortak anlam alanlarına sahiptir. Mitolojide Sisypus’un boş yere çaba sarf etmesi gibi ölüm de insan uğraşısının gereksizliğinin ağlama duvarıdır. İnsan sonsuz düş evrenini sonlu zamanlara sıkıştırmak için beyhude uğraşır durur. Türk Edebiyatı’nın Tanzimat dönemi sanatçıları içinde bu temayı reel anlamda en yoğun yaşayan ve sanatsal algısına temel kaynak olarak taşıyanlardan ikisi Akif Paşa ve Recaizâde Mahmut Ekrem’dir. Ölümü ve özellikle çocuk ölümlerini ciddi anlamda yorumlayan şairler bir anlamda ölümün düşsel manifestosunu yazmıştır. İnanmak-inkâr, doğu-batı ve kültürel çarpışmalar arasında şiir dünyalarını kurmuşlardır.
Keywords
Sisypus, melankoli, Akif Paşa, Recaizâde Mahmut Ekrem, çocuk, ölüm.