Abstract
Alişir Nevâî’nin Hamsesinde “Âşık-Maşuk-Rakip” Üçlüsü
Makalede, Alişir Nevâî’nin hamsesindeki beş destanda yer alan âşık karakteri, eserlerin poetik sisteminin tamamını oluşturan “âşık- maşuk- rakip” üçlüsü temelinde ele alınmış, bu üçlünün genetik etkenleri üzerinde durulmuştur. Hamse’de yer alan aşk kavramının ilahî, edebî ve bireysel temelleriyle ilgili esaslar konusunda tespitler yapılmıştır. Bu çerçevede, klasik doğu edebiyatı ve Özbek klasik edebiyatında İslâm tasavvufunda kullanılan sembollerle ilgili nazariyeleri konu alan kaynaklarda âşığın aşkın, aşkın da bunun fenomenal kaynağı ve görünen gücü olduğuna işaret edilmiştir. Âşığın nitelikleri, onun üzerinde topladığı ve şekle büründürdüğü aşkın makamıyla belirlenir. Onun etrafındaki bütün şahıs, eşya ve hadiseler, âşığın ulaştığı makam kronotopu çerçevesinde var olur. Bunlar için âşığın dışında yahut yakınında başka hiçbir şey yoktur. Buna göre âşığın maşuka doğru giden yolu, her zaman ondaki aşk dairesi, ruh hâli ve ölçüsü ile belirlenir.
Keywords
Aşk, âşık, maşuk, rakip, ritim, kronotop (zaman-mekân), “ilk süje”, epos, destan, Alişir Nevâî, Hamse