Özet Bir toplumda maddî ve kültürel güç unsurlarının adaletsiz dağılımı, sınıf farkını oluşturan başlıca etkendir. Fransız Devrimi’nin ardından Avrupa’da burjuvazi ve proleterya olmak üzere birbirine karşıt iki sınıf belirmiştir. Bu iki sınıfın yaşam tarzı arasındaki fark, sanat anlayışında da görülür. Burjuva sınıfının incelmiş estetik zevkine karşın hayat ile sanatın kaynaşması prensibine dayanan toplumsal sanat hareketi doğar. Ardından Sovyet Rusya’da K. Marks’ın sanatı, ekonomik koşullara temellendirmesini güdümlü sanat izler. Rusya’da ve diğer sosyalist toplumlarda, toplumcu gerçekçilik, Marksizmin sanat kuramı olarak birtakım ilkelerle kabul görür. Bunlar, “öz”ün ve “”gerçek”in önceliğine göre partizanlık ya da yan tutarlık, devrimci romantizm ve doğal uzantısı olumlu tip, kapitalizme karşı oluş ve burjuva ideolojisi ile uzlaşmazlık olarak sıralanabilir. Gerçi her ne kadar “toplumculuk” kavramı bir yöntem olarak edebiyat olayının sosyolojik bakış açısıyla yorumlanmaya başlamasından sonra çok kullanılır olmuşsa da, kavramın Marksist eleştiride özellikle kullanılması, bir edebiyatın toplumcu oluşu ile Marksizmi özdeşleştiren anlayışların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Halbuki topluma yön vermede edebiyatı araç seçen her hareket, ideolojisi ne olursa olsun, “toplumcu” bir yöneliş içindedir (Kaplan, 1998: 26). Türkiye’de ise edebiyatın toplumsal işlevi Tanzimat Dönemi’nde gündeme gelir. Osmanlı Devleti’nin son zamanlarına doğru bazı aydınlarca sosyalist fikirler de dile getirilmeye başlanır. 1919’dan sonara Kurtuluş, Aydınlık ve Kadro dergisi gibi yayın organlarında da Marksist yazın faaliyetleri yürütülür; 1933’ten sonra da Marxist düşünce içeren yayınların çevirisi artar. Aynı zamanda devrimci söylemle eser veren Türk sanatçılar da yetişir. Bu kuşak içerisinde Orhan Kemal, toplumu aydınlatma ve ona rehber olma yönüyle dikkati çeker. Onun, Gurbet Kuşları adlı romanını, toplumcu gerçekçiliğin kategorilerine uygun olarak nasıl kurguladığını göstermek bu çalışmanın amacıdır. Anahtar Kelimeler: Sanat, ideoloji, toplumcu gerçekçilik, güdümlü sanat, estetik.
Sanat, ideoloji, toplumcu gerçekçilik, güdümlü sanat, estetik.