Porto - Demo Blog 5

Seri fiil yapıları genellikle dünyada belirli dillerde sıklıkla görülen söz dizimsel/ dil bilgisel bir tekniktir. Seri fiil yapıları özellikle Batı Afrika ve Güney-doğu Asya, Tibet dillerinde dikkat çekmektedir. Seri fiil yapıları, alan yazında dar kapsamlı bir tanımla “fiiller arasında hiçbir üye-yüklem (istem) ilişkisinin ve hiçbir söz dizimsel bağlayıcı unsurunun bulunmadığı, iki ve daha fazla fiilden oluşan tek cümle/yüklem yapıları (Haspeltmath, 2024; 2016) şeklinde tanımlanır. Eski Uygurca sahasında Budist metinlerin Eski Uygurcaya tercüme faaliyetleri sırasında seri fiil yapılarının özellikle tipolojik özelliklerinden dolayı sıklıkla kullanıldığı Çinceden birebir çeviri yoluyla Eski Uygurcaya girdiği görülür. Eski Uygurca dini metinlerinde bir söz dizimsel teknik olmamakla birlikte bir söylem biçimi ve tekniği olarak seri fiil yapılarına sıklıkla başvurulmuştur. Eski Uygurcada bu nedenle birçok seri fiile rastlanır. Karahanlı Türkçesi ve sonraki dönemlerde seri fiiller yaygın kullanımdan düşmesine karşın bu ödünçleme söylem tekniğinin Karahanlı Türkçesinde sözlükselleştiğinden çeşitli kalıntıları bulunmaktadır. Sözlükselleşen ve Karahanlı Türkçesi söz varlığı unsurlarına dönüşen kimi seri fiiller Dîvânu Lugâti’t-Türk’te (DLT) kayıt altına alınmıştır. Kaşgarlı aşağıdaki cümlelerde geçen ardı-yowdı, kurdı-yowdı, urdı-tokıdı, ewürdi-tewürdi, kargadı-arkadı gibi bazı örnekler verir ve madde içi açıklamalarında bileşenlerinden birinin asıl, diğerinin ona bağlı olduğunu ifade ederek bu gibi yapıların sözlükselleşmiş olduğuna ve fiillerin birlikte kullanıldığına değinir. Kaşgarlı, özellikle bu gibi yapıların Oğuzca olmadığını, Oğuzların bunu tek fiille ifade ettiğini aktarır. Kaşgarlı’nın ifadeleri, bu yapıların Eski Uygurcadan Karahanlı Türkçesine varlığını sürdüren seri fiil yapılarının kalıntıları olduğunu işaret etmektedir. Her ne kadar seri fiil yapıları Eski Uygurca araştırmalarında ikileme olarak tanımlansa da bu yaklaşım dünya dil ve dil bilim araştırmaları ve bulgularıyla uyuşmaz. Bu çalışmada DLT’de Eski Uygurcadan kalan seri fiil kalıntıları, ikileme ve seri fiil ayrımı, seri fiil yapılarının temel özellikleri ve sözlükselleşme süreçleri üzerinde durulacaktır

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Karahanlı Türkçesi, seri fiiller, fiil birleşikleri, sözlükselleşme