Abstract
Adbilimi Açısından Eşek Sözlük Birimi
Tabiatta karşılaşılan yeni nesneleri adlandırırken daha öncesinde bilinen bir başka kavramdan hareket edilebilir. Bilinen kavramın anlambirimciklerinden çeşitli ilişkiler kurmak suretiyle yeni adlandırmalar yapılabilir. Türkçede eşek sözcüğünün birçok bitki ve hayvan adının oluşumunda böyle bir görev üstlendiği görülmüştür. Eşek sözcüğü Uygur Türkçesi döneminden itibaren yazılı metinlerde görülmektedir. Eşek için sözlüklerde verilen ilk tanım dört ayaklı uzun kulaklı bir yük hayvanı tasvirine dayalıdır. Bunun dışında inşaatlarda sıva yapmak veya köylerde odun kesmek gibi farklı amaçlar için kullanılan çoğunlukla tahtadan meydana getirilen dört ayaklı sehpa da bu canlıya benzerliği sebebiyle bu adı almış olmalıdır.
Türkçede eşek sözcüğü bazı hayvan ve bitkilerin adlandırılmasında da kullanılmıştır. Eşek arısı, eşek tırnağı, eşek helvası, eşek hıyarı, eşek alması, eşek baklası, eşek çıtlığı, eşek eriği, eşek inciri, eşek kalkanı, eşek kangalı, eşek kengeri, eşek papatyası, eşek turpu, eşek otu, eşek marulu, eşek niviği, eşek madımağı, eşekkulağı gibi birleşik isimlerde eşek sözcüğü farklı anlamlarıyla adlandırmaya temel olmuştur. Türk dilinin tarihî dönemlerine bakıldığında eşek kavramının adlandırmalarda temel alınmadığı Çağatay Türkçesiyle birlikte yazılı metinlerde ad yapımında kullanılmaya başlandığı görülür. Günümüzde ise birçok çağdaş Türk lehçesinde eşek sözcüğü ile oluşturulmuş birleşik sözcük yapısında birçok ad bulunmaktadır.
Bu çalışmada eşek sözcüğü üzerine kapsamlı bir tarama gerçekleştirilmiş ve derlenen birleşik sözcüklerde eşek sözcüğünün genel olarak benzerlik, büyüklük, yararsızlık, yabanilik özellikleri temel alınılarak adlandırılmanın yapıldığı görülmüştür. Bu çalışmada elde edilen bulgular Türkçede eşek sözcüğü ile oluşturulan nesne, varlık ve kavramların adlandırılmasında eşeğin hangi özelliklerinin belirleyici olduğunu ortaya koyabilecek durumdadır. Eşek sözcüğünün adlandırma yollarından hareketle bir köken çalışması yapıldığında sözcüğün kökeni hakkında da çıkarımlar elde edilebilir.
Keywords
Adbilim, Eşek, Birleşik Sözcükler, Kökenbilim, Anadolu Ağızları.