Porto - Demo Blog 5

Yazar	: Seyfullah ÖZTÜRK  Vildan Öncül
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2017
Sayı	: 14
Sayfa	: 183-192
Doi	: http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut149

Özet
Tabiatta karşılaşılan yeni nesneleri adlandırırken daha öncesinde bilinen bir başka kavramdan hareket edilebilir. Bilinen kavramın anlambirimciklerinden çeşitli ilişkiler kurmak suretiyle yeni adlandırmalar yapılabilir. Türkçede eşek sözcüğünün birçok bitki ve hayvan adının oluşumunda böyle bir görev üstlendiği görülmüştür. Eşek sözcüğü Uygur Türkçesi döneminden itibaren yazılı metinlerde görülmektedir. Eşek için sözlüklerde verilen ilk tanım dört ayaklı uzun kulaklı bir yük hayvanı tasvirine dayalıdır. Bunun dışında inşaatlarda sıva yapmak veya köylerde odun kesmek gibi farklı amaçlar için kullanılan çoğunlukla tahtadan meydana getirilen dört ayaklı sehpa da bu canlıya benzerliği sebebiyle bu adı almış olmalıdır. Türkçede eşek sözcüğü bazı hayvan ve bitkilerin adlandırılmasında da kullanılmıştır. Eşek arısı, eşek tırnağı, eşek helvası, eşek hıyarı, eşek alması, eşek baklası, eşek çıtlığı, eşek eriği, eşek inciri, eşek kalkanı, eşek kangalı, eşek kengeri, eşek papatyası, eşek turpu, eşek otu, eşek marulu, eşek niviği, eşek madımağı, eşekkulağı gibi birleşik isimlerde eşek sözcüğü farklı anlamlarıyla adlandırmaya temel olmuştur. Türk dilinin tarihî dönemlerine bakıldığında eşek kavramının adlandırmalarda temel alınmadığı Çağatay Türkçesiyle birlikte yazılı metinlerde ad yapımında kullanılmaya başlandığı görülür. Günümüzde ise birçok çağdaş Türk lehçesinde eşek sözcüğü ile oluşturulmuş birleşik sözcük yapısında birçok ad bulunmaktadır. Bu çalışmada eşek sözcüğü üzerine kapsamlı bir tarama gerçekleştirilmiş ve derlenen birleşik sözcüklerde eşek sözcüğünün genel olarak benzerlik, büyüklük, yararsızlık, yabanilik özellikleri temel alınılarak adlandırılmanın yapıldığı görülmüştür. Bu çalışmada elde edilen bulgular Türkçede eşek sözcüğü ile oluşturulan nesne, varlık ve kavramların adlandırılmasında eşeğin hangi özelliklerinin belirleyici olduğunu ortaya koyabilecek durumdadır. Eşek sözcüğünün adlandırma yollarından hareketle bir köken çalışması yapıldığında sözcüğün kökeni hakkında da çıkarımlar elde edilebilir.

Anahtar Kelimeler
Adbilim, Eşek, Birleşik Sözcükler, Kökenbilim, Anadolu Ağızları.

Abstract
While naming new objects in nature, one can set out from a previously known concept. New naming can be made by making various associations from the allosemes of the known concept. The word eşek has been found to have such a mission in the formation of the names of many plants and animals. The word eşek donkey can be seen in written texts since the period of UyghurTurkish. The primary definition of donkey in dictionaries is based on the description of a draught animal with four leg sand long ears. Apart from this, the four strand table mostly made of wood which is used for different purposes such as formortar in construction sorcutting wood in villages must have take nits name due to its similarity to this living being. The Word "eşek" in Turkish has also been used in naming some animal sand plants. Compound names such as eşek arısı, eşek tırnağı, eşek helvası, eşek hıyarı, eşek alması, eşek baklası, eşek çıtlığı, eşek eriği, eşek inciri, eşek kalkanı, eşek kangalı, eşek kengeri, eşek papatyası, eşek turpu, eşek otu, eşek marulu, eşek niviği, eşek madımağı, eşekkulağı have become the base of naming with its different meanings. When the historical periods of Turkish language have been analyzed, it can be seen that the word eşek began to be used in making nouns in written texts with Chagatay Turkish. Today, there are similar names in compound word structure which have been formed with the word eşek in many contemporary Turkish dialects. This study makes a comprehensive review on the word eşek. In compound words reviewed, it can be seen that the word eşek has generally been named by taking the characteristics of similarity, size, uselessness and wildness as the base. The results of this study can show which characteristics of donkey are determinant in naming the objects, entities and concepts created with the word eşek. When a study on roots is made based on the ways of naming the word eşek, inferences can be made about the roots of the word as well.

Keywords
Onomatology, Eşek (Donkey), CompoundWords, Etymology, Anatoliadialects.