Porto - Demo Blog 5

Yazar	: Erhan Aydın
Türü	: Araştırma Makalesi
Baskı Yılı	: 2018
Sayı	: 15
Sayfa	: 1-22
Doi	: http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut157

Özet
I. ve II. Türk kağanlıklarından sonra İç Asya bozkırlarında egemenliği eline geçiren Uygurlar da Kök Türkler gibi kendinden sonra gelen nesillere hitaben yazıtlar bırakmıştır. Uygurlardan kalan yazıtların hangileri olduğu konusu karışıktır. Genel kanaat, Tes, Tariat, Şine Usu ve I. Karabalgasun ile son yıllarda bulunan Xi’an (Karı Çor) yazıtı olduğu yönündedir. İlk dört yazıt Uygur Kağanlığı döneminin kağanlarınca yazdırılıp diktirilmiştir. Xi’an yazıtı ise Tang dönemi hükümdarınca yazdırılmış iki dilli bir mezar taşıdır. Makale, Tes, Tariat, Şine Usu, I. Karabalgasun, Hoyto-Tamır, Sevrey, Xi’an (Karı Çor), Suci, II. Karabalgasun, Arhanan ve Gurvaljin-uul yazıtları ekseninde hazırlanmıştır. Bu yazıtlardan Tes, Tariat, Şine Usu, I. Karabalgasun, Hoyto-Tamır, Sevrey ve Xi’an (Karı Çor) yazıtlarını kesin; geri kalanları ise şüpheli olarak değerlendirmek istiyoruz. Şüpheli olarak değerlendirilen yazıtların Uygurlara ait olduğu konusunda, yazıtta bulunan damgalar etkili olmuştur. Makalede, Tes, Tariat, Şine Usu, I. Karabalgasun, Hoyto-Tamır, Sevrey, Xi’an (Karı Çor), Suci, II. Karabalgasun, Arhanan ve Gurvaljin-uul yazıtlarında anlatılan olaylara değinilmiş ve bu yazıtlar üzerinde yapılmış çalışmalar derlenmiştir.

Anahtar Kelimeler
Uygur Yazıtları, Uygur Kağanlığı, Bibliyografya, Uygur, Eski Türkçe

Abstract
Uyghurs who ruled the steppes of the Inner Asia after the 1st and 2nd Turkish Khanates also left inscriptions for the subsequent generations similar to Köktürks. Which inscriptions were authored by Uighurs is ambiguous. The general opinion is that Tes, Tariat, Şine Usu, and 1. Karabalgasun and recently discovered Xi'an (Karı Çor) were inscribed by Uyghurs. The first four inscriptions were ordered and erected by the khans of the Uyghur Khanate period. The Xi'an inscription is a bilingual epitaph ordered during in the reign of the Tang dynasty. The present article was authored based on the Tes, Tariat, Şine Usu, 1. Karabalgasun, Hoyto-Tamır, Sevrey, Xi'an (Karı Çor), Suci, 2. Karabalgasun, Arhanan and Gurvaljin-uul inscriptions. Among these inscriptions, we would like to consider the Tes, Tariat, Şine Usu, 1. Karabalgasun, Hoyto-Tamır, Sevrey and Xi'an (Karı Çor) as certain and the rest as doubtful. The signs found in the inscriptions were effective on the consideration of the inscriptions that were considered doubtful for their authorship. The present article scrutinized the events narrated in Tes, Tariat, Şine Usu, 1. Karabalgasun, Hoyto Tamır, Sevrey, Xi'an (Karı Çor), Suci, 2. Karabalgasun, Arhanan and Gurvaljin-uul inscriptions and compiled the studies on these inscriptions.

Keywords
Uyghur inscriptions, Uyghur Khanate, bibliography, Uyghur, the old Turkic