Köktürk Yazıtlarında ve Eski Uygur Metinlerinde Yeterlilik Kiplik İşaretleyicilerinin Semantik Haritası ve İzledikleri Yol
(Semantic Map of Modality Markers of Ability and Their Path in Köktürk Inscription and Old Uighur Texts )

Yazar : Gülser Ersoy    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2022
Sayı : 27
Sayfa : 11-30
Doi : http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut482
    


Özet

One of the subjects that have an important place in linguistics studies is modality and its semantic map. With the semantic mapping method, the grammaticalization process of some lexical units pointing to modal meaning and the diachronic and simultaneous development of these units in this process were wanted to be followed. In this context, in the present study, the semantic map of u(ma)-, Verb+vowel gerundium u(ma)-, Verb+ {-GAlI} u(ma)-, Verb+ {-GAlI} bol(ma)-, which is known as the ability modality marker of the Turkish language, was requested. For this reason, a corpus was created from Turkish runic inscriptions and then from Old Uyghur texts. It is desired to question whether a mapping method such as participant-internal possibility - participant-external possibility (- deontic possibility) - epistemic possibility is valid for the verb u- and the different analytical forms this verb enters over time. In addition, the opinion that some elements such as the situation of the subject in the sentence, the type of operator that comes to the finite verb, the conjugation of the verb belonging to the clause with the conditional modifier have a binding effect on the modality readings will be tried to be explained with examples.



Anahtar Kelimeler

Turkish runic inscriptions, Old Uighur Turkish, possibility, semantic map.



Abstract

Dil bilimi çalışmaları içerisinde önemli bir yere sahip konulardan biri de kiplik ve kipliğin semantik haritasıdır. Semantik haritalama yöntemi ile kiplik anlama işaret eden kimi leksik birimlerin gramatikalleşme süreci ve bu süreç içerisinde bu birimlerin art zamanlı ve eş zamanlı gelişimi takip edilmek istenmiştir. Bu bağlamda eldeki çalışmada Türk dilinin yeterlilik kiplik işaretleyicisi olarak bilinen u(ma)-, Fiil+ünlülü gerundium u(ma)-, Fiil+ {-GAlI} u(ma)-, Fiil+ {-GAlI} bol(ma)- formlarının semantik haritası çıkarılmak istenmiştir. Bu sebeple Türk runik harfli yazıtlardan ve ardından Eski Uygur metinlerinden bir korpus oluşturulmuştur. Katılımcı-içi olanaklılık- katılımcı-dışı olanaklılık (-deontik olanaklılık) - epistemik olanaklılık şeklindeki bir haritalama yönteminin u- fiili ve bu fiilin zaman içerisinde girdiği farklı analitik formlar için geçerli olup olmadığı sorgulanmak istenmiştir. Ayrıca tümcede öznenin durumu, bitimli fiile gelen işlemcinin çeşidi, yan tümceciğe ait fiilin şart kiplik işaretleyici ile çekimlenmesi gibi birtakım unsurların kiplik okumalarında bağlayıcı bir etkiye sahip olduğu görüşü örneklerle izah edilmeye çalışılacaktır.



Keywords

Türk runik harfli yazıtlar, Eski Uygur Türkçesi, olanaklılık, semantik harita.