Codex Cumanicus’ta Geçen “büsre-/büsüre-” ve “yöpsin-/yöpsen-” Fiilleri Üzerine
(On The Verbs “büsre-/büsüre-” and “yöpsin-/yöpsen-” Seen in Codex Cumanicus )

Yazar : Mehmet Oğuzhan Kuşoğlu    
Türü : Araştırma Makalesi
Baskı Yılı : 2022
Sayı : 29
Sayfa : 33-51
Doi : http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut502
    


Özet

One of the tribes that played a very important role in Turkish history is Cuman-Kipchaks. This tribe spreading over a very wide geography for centuries, had intense relations with the communities in the countries they conquered and settled in. This sometimes showed itself only in the cultural dimension, and sometimes it occurred in terms of religion and belief. Since Cuman/Kipchak Turks entered the religious systems that were valid in their geography, it was inevitable that the newly accepted religious words should be included in the materials of the language they spoke. Especially since the Gregorian Kipchaks settling in Eastern Europe adopted Christianity, some words from the language of the Armenians, from whom they took the religion in question, entered the Kipchak Turkish. Again, it was seen that those who settled in the same geography, especially in the north of the Black Sea and in the Idil-Ural basin, were under the influence of religion and culture due to the neighborhood and trade relations established with the Catholic Christians. It is generally accepted that Codex Cumanicus, which is the oldest text in Turkish with Latin letters, was written partly for missionary purposes and partly for commercial purposes. In the German part of this text, which consists of prayers, two verbs with different pronunciations (“büsre-/büşure-” and “yöpsin-/yöpsin-”) caught our attention. In this study, evaluations were made about the verbs in question in terms of etymology. First of all, how the words were written in the only copy of the manuscript that we have and how the researchers who examined the work read them were mentioned. Before the etymology analysis, predictions were made on the possible phonetic and morphological courses of the verbs, taking into account the spelling problems in the copy.



Anahtar Kelimeler

Codex Cumanicus, Cuman Turks, Christianity, “büsre-/büsüre-”, “yöpsin-/yöpsen-”



Abstract

Türk tarihinde çok önemli rol oynamış boylardan biri de Kuman-Kıpçaklardır. Yüzyıllar boyu çok geniş bir coğrafyaya yayılmış olan bu kavim, fethettikleri ve yurt edindikleri ülkelerdeki topluluklar ile yoğun bir münasebet içerisinde bulunmuşlardır. Bu bazen salt kültürel boyutta kendisini göstermiş bazen de din ve inanç hususunda meydana gelmiştir. Kuman-Kıpçak Türkleri bulundukları coğrafyada geçerli olan dinî sistemlere girdikleri için konuştukları dile ait malzemelerde de yeni kabul edilen dine ait kelimelerin yer alması da kaçınılmaz olmuştur. Özellikle Doğu Avrupa’ya yerleşen Gregoryen Kıpçakların Hıristiyanlığı benimsemesi dolayısıyla, söz konusu dini aldıkları Ermenilerin dilinden birtakım sözcükler Kıpçak Türkçesine girmiştir. Yine aynı coğrafyada, bilhassa Karadeniz’in kuzeyinde ve İdil-Ural havzasında yerleşenlerin ise Katolik Hıristiyanlarla kurulan komşuluk ve ticaret ilişkisi dolayısıyla din ve kültür tesiri altında kaldıkları görülmüştür. Türkçenin Latin harfli en eski metni olan Codex Cumanicus’un kısmen misyonerlik kısmen de ticaret niyetiyle kaleme alındığı genel olarak kabul edilmektedir. Bu eserin ağırlıklı dualardan oluşan Almanca bölümünde, farklı telaffuzlarıyla yer alan iki fiil (“büsre-/büsüre-” ve “yöpsin-/yöpsin-”) dikkatimizi çekmiştir. Bu çalışmada söz konusu fiiller hakkında kökenbilimi açısından değerlendirmeler yapılmıştır. Öncelikle yazmanın elimizde mevcut olan tek nüshasında kelimelerin nasıl yazıldığı ve eseri inceleyen araştırmacıların bunları nasıl okuduklarından bahsedilmiştir. Etimoloji (kökenbilimi) incelemesinin öncesinde ise, nüshada var olan yazım problemleri dikkate alınarak fiillerin muhtemel fonetik ve morfolojik seyirleri üzerine tahminler yürütülmüştür.



Keywords

Codex Cumanicus, Kuman Türkleri, Hıristiyanlık, “büsre-/büsüre-”, “yöpsin-/yöpsen-”