Alişir Nevâî’nin Hamsesinde “Âşık-Maşuk-Rakip” Üçlüsü
(The "Lover-Beloved-Rival" Trio in Quintets of Alişir Nevâî
)
|
Yazar
|
:
Uzak Curakulov
|
|
|
Türü |
:
Araştırma Makalesi
|
|
Baskı Yılı |
:
2017
|
|
Sayı |
:
12
|
|
Sayfa |
:
24-30
|
|
Doi |
:
http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut9
|
|
|
Özet
Makalede, Alişir Nevâî’nin hamsesindeki beş destanda yer alan âşık karakteri, eserlerin poetik sisteminin tamamını oluşturan “âşık- maşuk- rakip” üçlüsü temelinde ele alınmış, bu üçlünün genetik etkenleri üzerinde durulmuştur. Hamse’de yer alan aşk kavramının ilahî, edebî ve bireysel temelleriyle ilgili esaslar konusunda tespitler yapılmıştır. Bu çerçevede, klasik doğu edebiyatı ve Özbek klasik edebiyatında İslâm tasavvufunda kullanılan sembollerle ilgili nazariyeleri konu alan kaynaklarda âşığın aşkın, aşkın da bunun fenomenal kaynağı ve görünen gücü olduğuna işaret edilmiştir. Âşığın nitelikleri, onun üzerinde topladığı ve şekle büründürdüğü aşkın makamıyla belirlenir. Onun etrafındaki bütün şahıs, eşya ve hadiseler, âşığın ulaştığı makam kronotopu çerçevesinde var olur. Bunlar için âşığın dışında yahut yakınında başka hiçbir şey yoktur. Buna göre âşığın maşuka doğru giden yolu, her zaman ondaki aşk dairesi, ruh hâli ve ölçüsü ile belirlenir.
Anahtar Kelimeler
Aşk, âşık, maşuk, rakip, ritim, kronotop (zaman-mekân), “ilk süje”, epos, destan, Alişir Nevâî, Hamse
Abstract
In this article, the lover character of the Alişir Nevâî quintet, which is part of the five epics, has been discussed in the lover-beloved-rival trio, which constitute the entirety of the poetic system of works. Also the genetic factors of these three are elaborated. The concept of lover in the quintet has been proven on the divine, literary and individual basis. Again in this context, in theories about symbols used in Islamic Sufism in the classical eastern literature and Uzbek classical literature, the lover represents love and love the phenomenal source and the apparent power. The attributes of the lover have been shaped by the position of love that has gathered around and shaped him. All persons, goods and events exist within the authority chronotope, which the lover reaches. There is nothing besides or next to them for the lover. According to this, the way of the lover towards the beloved, is always determined by his love cycle, spirit and measurement of such.
Keywords
Love, lover, beloved, rival, Rhythm, chronotop (time-space), -first subject-, epos, epic, Alişir Nev